TEMAT NA CZASIE Sprawdzając czy podatnik dołożył należytej staranności, aby uniknąć udziału w oszustwach VAT, nie można od podatnika wymagać, by dokonywał on kontroli u dostawcy czy kompleksowych i dogłębnych weryfikacji, takich jak te, do dokonywania których odpowiednimi środkami dysponuje organ podatkowy
Mimo, że należyta staranność jest kluczowym elementem ochrony prawa do odliczenia VAT, przepisy nie definiują znaczenia tego terminu. Nie dają też wyraźnych wskazówek, jakie są granice wynikających z tego terminu obowiązków podatników. W tym przypadku warto zatem posiłkować się orzecznictwem sądów, w tym także Trybunału Sprawiedliwości UE (TSUE). Kontrowersjami z tym związanymi, TSUE zajmował się wielokrotnie, w tym m.in. w dwóch orzeczeniach wydanych na początku 2024 r. (odpowiednio w styczniu i lutym): - C‑537/22 w węgierskiej sprawie Global Ink Trade Kft. oraz C‑442/22 w polskiej sprawie P. sp. z o.o. W orzeczeniach tych TSUE odniósł się m.in. do zakresu obowiązków po stronie podatnika oraz organów podatkowych w odniesieniu do weryfikacji nierzetelnych dostawców działających na rynku.
W pierwszej kolejności przypomniał on, że prawo do odliczenia VAT stanowi integralną część mechanizmu tego podatku. To zaś oznacza, że co do zasady nie może być ono ograniczane. Wyjątkiem jest sytuacja, w której zostanie wykazane na podstawie obiektywnych dowodów, że podatnik powołuje się na takie prawo w związku z oszustwem lub nadużyciem. Skoro jednak odmowa prawa do odliczenia stanowi wyjątek od zasady będącej konstrukcyjną zasadą VAT, to organy podatkowe są zobowiązane wykazać, że podatnik dopuścił się oszustwa w zakresie VAT lub że wiedział, albo też powinien był wiedzieć, że transakcja mająca stanowić podstawę prawa do odliczenia wiązała się z oszustwem. TSUE bardzo wyraźnie podkreślił zatem, że ciężar dowodu spoczywa w takich sytuacjach na organach podatkowych. To one muszą udowodnić, że doszło do oszustwa, a nie podatnik udowodnić, że do niego nie doszło.
Trybunał wyjaśnił też, że nie można od podatnika wymagać, by dokonywał on kontroli u dostawcy czy kompleksowych i dogłębnych weryfikacji, takich jak te, do których dokonywania środkami dysponuje organ podatkowy. Możliwości podatnika są bowiem w tym zakresie ograniczone. W konsekwencji, organ podatkowy nie może też wymagać, by podatnik zamierzający skorzystać z prawa do odliczenia VAT badał, czy wystawca faktury wypełnił swoje obowiązki w zakresie składania deklaracji i zapłaty VAT. Od razu wyjaśnijmy jednak, że powinien on jednak sprawdzić status kontrahenta w ogólnodostępnych rejestrach, takich jak np. polska biała lista podatników VAT, która w stworzona została w tym właśnie celu.
TSUE wyjaśnił też, że obowiązkiem organu podatkowego jest udowodnienie działań stanowiących oszustwo oraz wykazanie, że podatnik brał czynny udział w tym oszustwie lub że wiedział, albo że powinien był wiedzieć, że nabycie towarów lub usług które ma uzasadniać odliczenie, wiązało się z takim oszustwem. Nie można poprzestać na wykazaniu, że do oszustwa doszło – konieczne jest wykazanie, że podatnik był świadomym uczestnikiem tego oszustwa lub że zachował się w sposób niedbały i lekkomyślny, czyli że doszło w sytuacji, w której podatnik miał możliwości się o takim fakcie dowiedzieć, ale nie dowiedział się z powodu własnych zaniedbań.
Trybunał odniósł się także do sytuacji, w której w oszustwie brał udział nie sam podatnik, ale jego pracownik. Uznał, że jeżeli podatnik wykazał się należytą starannością wymaganą w celu kontrolowania działań pracownika, to nie można go karać, ale to nieuczciwego pracownika należy uznać za osobę wykazującą VAT. Jeżeli natomiast taka staranność w nadzorze nie była zachowana, to wówczas za VAT odpowiedzialny jest podatnik. Wynika z tego, że z punktu widzenia bezpieczeństwa rozliczeń podatkowych, kluczowe jest wprowadzenie odpowiednich wewnętrznych procedur postępowania.
Więcej na portalach społecznościowych BDO Poland – ZAPRASZMY:
https://www.facebook.com/BDOPolska
https://www.instagram.com/bdo_poland/
https://www.linkedin.com/company/bdo-sp-zoo
Mimo, że należyta staranność jest kluczowym elementem ochrony prawa do odliczenia VAT, przepisy nie definiują znaczenia tego terminu. Nie dają też wyraźnych wskazówek, jakie są granice wynikających z tego terminu obowiązków podatników. W tym przypadku warto zatem posiłkować się orzecznictwem sądów, w tym także Trybunału Sprawiedliwości UE (TSUE). Kontrowersjami z tym związanymi, TSUE zajmował się wielokrotnie, w tym m.in. w dwóch orzeczeniach wydanych na początku 2024 r. (odpowiednio w styczniu i lutym): - C‑537/22 w węgierskiej sprawie Global Ink Trade Kft. oraz C‑442/22 w polskiej sprawie P. sp. z o.o. W orzeczeniach tych TSUE odniósł się m.in. do zakresu obowiązków po stronie podatnika oraz organów podatkowych w odniesieniu do weryfikacji nierzetelnych dostawców działających na rynku.
W pierwszej kolejności przypomniał on, że prawo do odliczenia VAT stanowi integralną część mechanizmu tego podatku. To zaś oznacza, że co do zasady nie może być ono ograniczane. Wyjątkiem jest sytuacja, w której zostanie wykazane na podstawie obiektywnych dowodów, że podatnik powołuje się na takie prawo w związku z oszustwem lub nadużyciem. Skoro jednak odmowa prawa do odliczenia stanowi wyjątek od zasady będącej konstrukcyjną zasadą VAT, to organy podatkowe są zobowiązane wykazać, że podatnik dopuścił się oszustwa w zakresie VAT lub że wiedział, albo też powinien był wiedzieć, że transakcja mająca stanowić podstawę prawa do odliczenia wiązała się z oszustwem. TSUE bardzo wyraźnie podkreślił zatem, że ciężar dowodu spoczywa w takich sytuacjach na organach podatkowych. To one muszą udowodnić, że doszło do oszustwa, a nie podatnik udowodnić, że do niego nie doszło.
Trybunał wyjaśnił też, że nie można od podatnika wymagać, by dokonywał on kontroli u dostawcy czy kompleksowych i dogłębnych weryfikacji, takich jak te, do których dokonywania środkami dysponuje organ podatkowy. Możliwości podatnika są bowiem w tym zakresie ograniczone. W konsekwencji, organ podatkowy nie może też wymagać, by podatnik zamierzający skorzystać z prawa do odliczenia VAT badał, czy wystawca faktury wypełnił swoje obowiązki w zakresie składania deklaracji i zapłaty VAT. Od razu wyjaśnijmy jednak, że powinien on jednak sprawdzić status kontrahenta w ogólnodostępnych rejestrach, takich jak np. polska biała lista podatników VAT, która w stworzona została w tym właśnie celu.
TSUE wyjaśnił też, że obowiązkiem organu podatkowego jest udowodnienie działań stanowiących oszustwo oraz wykazanie, że podatnik brał czynny udział w tym oszustwie lub że wiedział, albo że powinien był wiedzieć, że nabycie towarów lub usług które ma uzasadniać odliczenie, wiązało się z takim oszustwem. Nie można poprzestać na wykazaniu, że do oszustwa doszło – konieczne jest wykazanie, że podatnik był świadomym uczestnikiem tego oszustwa lub że zachował się w sposób niedbały i lekkomyślny, czyli że doszło w sytuacji, w której podatnik miał możliwości się o takim fakcie dowiedzieć, ale nie dowiedział się z powodu własnych zaniedbań.
Trybunał odniósł się także do sytuacji, w której w oszustwie brał udział nie sam podatnik, ale jego pracownik. Uznał, że jeżeli podatnik wykazał się należytą starannością wymaganą w celu kontrolowania działań pracownika, to nie można go karać, ale to nieuczciwego pracownika należy uznać za osobę wykazującą VAT. Jeżeli natomiast taka staranność w nadzorze nie była zachowana, to wówczas za VAT odpowiedzialny jest podatnik. Wynika z tego, że z punktu widzenia bezpieczeństwa rozliczeń podatkowych, kluczowe jest wprowadzenie odpowiednich wewnętrznych procedur postępowania.
Więcej na portalach społecznościowych BDO Poland – ZAPRASZMY:
https://www.facebook.com/BDOPolska
https://www.instagram.com/bdo_poland/
https://www.linkedin.com/company/bdo-sp-zoo